چین، ژاپن و کره جنوبی، سه اقتصاد بزرگ آسیا، مذاکرات خود را در مورد توافقنامه تجارت آزاد سه جانبه (FTA) در سال 2013 آغاز کردند. از ژانویه 2022، در مجموع 16 دور مذاکره بین این سه کشور انجام شده بود، اما بدون پیشرفت قابل توجهی. .
اخیراً با لازم الاجرا شدن اولین FTA با مشارکت هر سه کشور - مشارکت جامع اقتصادی منطقه ای (RCEP) - FTA چین-ژاپن و کره جنوبی (CJK FTA) بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. آیا RCEP قادر به تسریع روند مذاکرات برای CJK FTA است؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید عوامل بن بست نزدیک به یک دهه مذاکرات را بررسی کنیم.
موانع فعلی
پیشرفت راکد در CJK FTA ممکن است به دلیل سه عامل باشد. اول، مقاومت بخش‌های اقتصادی محلی که احتمالاً از این توافق آسیب می‌بینند، به‌ویژه کشاورزی، همچنان قوی است. بر اساس یک مطالعه بخش انجام شده توسط محققان از کره جنوبی، کشاورزی به عنوان مانع اصلی برای نهایی کردن CJK FTA در نظر گرفته می شود. نگرانی‌های این صنعت نه تنها از دست دادن سهم بازار، بلکه حقوق مالکیت معنوی (IPR) بر روی فناوری‌ها و نژادهای مرتبط با کشاورزی، ایمنی مواد غذایی و رعایت قرنطینه را شامل می‌شود.
دوم، چین، ژاپن و کره جنوبی استراتژی های تجارت آزاد متفاوتی را اتخاذ کرده اند. چین به دلیل رویکرد انتخابی و تدریجی خود در تدوین FTA شناخته شده است. مهمتر از آن، چین خواهان یک قرارداد آزاد تجاری CJK در سطح بالا نیست. در عوض، طرفدار یک توافقنامه تجارت آزاد سه جانبه در سطح متوسط است که عمدتاً بر تجارت کالا متمرکز است. کره جنوبی توافقنامه تجارت آزاد جامع را هم از نظر دامنه و هم از نظر محتوا، از جمله خدمات، سرمایه گذاری، خریدهای عمومی، IPR و استانداردهای فنی، علاوه بر تجارت کالا، ترجیح می دهد. اگرچه ژاپن می‌خواهد کشاورزی و شیلات را از این توافق کنار بگذارد، این کشور - که توسط بانفوذترین فدراسیون‌های تجاری بسیج شده است - از CJK FTA با استاندارد پایین امتناع می‌کند. در عوض، ژاپن از توافقی حمایت می کند که نه تنها شامل کاهش قابل توجه تعرفه ها، بلکه آزادسازی خدمات، حقوق مالکیت معنوی، حفاظت از محیط زیست و سیاست کار است.
سوم، تنش‌های دیپلماتیک گسترده بر CJK FTA نیز سایه افکنده است. گفته می شود که چین و ژاپن بیشتر از نظر سیاسی، به ویژه ژئوپلیتیک، هدایت می شوند. رقابت بر سر هژمونی منطقه ای بین چین و ژاپن بزرگ است. علاوه بر این، برخی استدلال می کنند که اصرار چین بر CJK FTA با هدف آزمایش نفوذ ایالات متحده در شرق آسیا است. جست‌وجوی ژاپن برای توازن قوا بین ایالات متحده و چین به این معنی است که نگرش این کشور نسبت به توافقنامه تجارت آزاد سه جانبه گرم و سرد است.
موهوی ژانگ از دانشگاه ملی بوسان می گوید کره جنوبی به عنوان پلی بین چین و ژاپن، برای یکپارچگی اقتصادی سه جانبه حیاتی است، اما متأسفانه کره جنوبی مایل است فاصله خود را با ژاپن حفظ کند، حتی اگر هر دو متحد ایالات متحده هستند. تاریخ استعماری ژاپن در شبه جزیره کره همچنان آزاردهنده است. علاوه بر این، عوامل مخرب دیگری مانند احساسات ملی گرایانه و اختلافات دریایی - بین چین و ژاپن، و همچنین ژاپن و کره جنوبی - نیز به توضیح پیشرفت کند و پیشرفت اندک در مذاکرات تا کنون کمک می کند.
RCEP: تغییر در باد؟
با وجود اجرای RCEP که هر سه کشور را به عنوان عضو به رسمیت می شناسد، موانع فوق همچنان وجود دارند. با این حال، RCEP ممکن است تغییرات مثبتی را نشان دهد یا حداقل نشان دهنده تمایل به تغییر باشد.
اول، RCEP یک سازش بین چین، ژاپن و کره جنوبی در مورد استراتژی های تجارت آزاد است. برای مثال، RCEP نه تنها بزرگترین قرارداد تجارت آزاد است که چین تاکنون امضا کرده است، بلکه یکی از بالاترین استانداردها و دامنه است. به عنوان مثال، RCEP اولین باری است که چین قول داده از رویکرد فهرست منفی هنگام امضای یک پیمان تجاری منطقه ای استفاده کند. به همین ترتیب، این اولین باری است که چین با گنجاندن اقلام تدارکاتی دولتی در توافقنامه تجارت آزاد موافقت می کند. همه اینها نشان می دهد که چین آماده امضای توافقنامه تجارت آزاد با استانداردهای نسبتاً بالاتر نسبت به گذشته است. این واقعیت که چین اولین کشوری بود که RCEP را تصویب کرد، بیشتر نشان دهنده تعهد قوی چین به جامع ترین توافق تجاری بزرگ جهان است. علاوه بر این، چین همچنین تصمیم گرفته است نسخه "RCEP plus" CJK FTA را دنبال کند.
در همین حال، اگرچه سطح استانداردها و دامنه محتوای مندرج در RCEP را نمی توان با موارد موجود در توافقنامه مشارکت جامع و مترقی ترانس پاسیفیک (CPTPP) که عمدتاً توسط ژاپن حمایت می شود، مقایسه کرد، اما توکیو به RCEP می پیوندد و مقاله سوم است. در مورد تصویب این توافقنامه رضایت نسبی ژاپن از RCEP فعلی را بیشتر نشان می دهد. در نتیجه، مدل RCEP Plus برای CJK FTA احتمالاً مورد استقبال ژاپن نیز قرار خواهد گرفت.
RCEP همچنین یک مصالحه و در نتیجه رویکردی برای مقابله با حساسیت بخش داخلی ارائه می دهد. اگر کشاورزی را به عنوان مثال در نظر بگیریم که منبع نگرانی های بسیار جدی است، نه تنها برخی از محصولات کشاورزی از RCEP مستثنی می شوند، بلکه تعرفه سایر محصولات نیز به تدریج کاهش می یابد. این رویکرد تدریجی زمانی را برای بخش کشاورزی فراهم می کند تا با آن عادت کند و برای اجرای کامل و همچنین توسعه بیشتر RCEP آماده شود. اجرای این رویکرد تدریجی نقطه شروع مهمی برای سه کشور در مذاکرات و اجرای توافقنامه تجارت آزاد CJK خواهد بود.
موانع ناشی از رقابت ژئوپلیتیک، اختلافات دریایی و عوامل تاریخی تقریباً غیرممکن است که کاملاً برطرف شوند. با این حال، وجود این موانع به این معنا نیست که تلاش برای تدوین یک FTA CJK محکوم به شکست است. RCEP می تواند به ایجاد فضای دوستانه و حمایتی بین سه کشور کمک کند. علاوه بر این، تجربه قبلی سرنخ هایی را در مورد شرایطی که چین، ژاپن و کره جنوبی می توانند تحت آن همکاری کنند، ارائه می دهد. برای مثال، بحران مالی آسیا، این سه کشور را برانگیخته است تا از ایجاد طرح چیانگ مای حمایت کنند. با توجه به این واقعیت که تأثیر کووید-19 بر توسعه اقتصادی حتی بدتر از بحران مالی آسیا و بحران مالی جهانی است، ممکن و محتمل است که یک بیماری همه گیر پایدار انگیزه ای برای تسریع مذاکرات سه جانبه طولانی مدت را ایجاد کند.
در نهایت، اگر فقدان رهبری تا حدی به رکود مذاکرات FTA با CJK منجر شود، نتیجه گیری RCEP می تواند مستقیماً به رسیدگی به این موضوع کمک کند. گفته می شود چین اولویت را به RCEP نسبت به CJK FTA داده است. پس از انعقاد موفقیت آمیز RCEP، چین مجدداً آمادگی خود را برای از سرگیری و تسریع مذاکرات FTA با CJK تأیید کرد. اینکه چین چگونه ژاپن و کره جنوبی را برای انعقاد این پیمان تجاری "برد-برد" بسیج خواهد کرد، ارزش پیگیری در سال های آینده را دارد.